Ο Φάρος της Μονεμβασιάς με Αριθμό Ελληνικού Φαροδείκτη (ΑΕΦ) 4020 βρίσκεται στην ανατολική άκρη της ομώνυμης χερσονήσου, βόρεια της παλαιάς πόλης της Μονεμβασιάς σε απόσταση 580 μ. περίπου από την είσοδο του κάστρου, στη θέση Λειψωνά. Έχει φωτοβολία  11 ν.μ., λευκό αναλάμπων χαρακτηριστικό και εστιακό ύψος 15 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας.

Η χερσόνησος της Μονεμβασιάς έχει χαρακτηριστεί ως τόπος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και ιστορικός τόπος. Στις 27 Δεκεμβρίου 1896 τοποθετήθηκε ο πρώτος φαροφύλακας και η αφή του φάρου έγινε στις 13 Ιανουαρίου 1897.

Ο Φάρος λειτουργούσε με διοπτρική φωτιστική συσκευή πετρελαίου, είχε φως ερυθρό σταθερό, φωτοβολία 8 ναυτικά μίλια και εστιακό ύψος 16,5 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Κατά τη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου ο φάρος παρέμεινε σβηστός λόγω των φθορών που υπέστη. Το 1945 επισκευάσθηκαν τμήματα του και επαναλειτούργησε. Το 1951 το φωτιστικό σώμα μεταφέρθηκε, λόγω των ζημιών του κτηρίου, σε μεταλλική κατασκευή δίπλα στον παλιό κτήριο του φάρου.

Το κτηριακό συγκρότημα του φάρου περιλαμβάνει την παλαιά πέτρινη κατοικία του φαροφύλακα, δηλαδή το φαρόσπιτο, συνοδευόμενη από τον πύργο του φάρου, μικρότερα βοηθητικά κτίσματα στη βορειοανατολική γωνία του καθώς και παρακολουθήματα της κατοικίας όπως η στέρνα και ο πέτρινος φούρνος. Αργότερα ανεγέρθηκαν τρία ακόμη κτίσματα, ήτοι δύο παράσπιτα και το αφοδευτήριο, δυτικά του παλαιού κτίσματος του φάρου.

Το όλο συγκρότημα κτισμάτων του φάρου χαρακτηρίζεται από στρατιωτική λιτότητα, απλότητα και σαφήνεια των επιμέρους χώρων του, που ακολουθούν βασικές γεωμετρικές φόρμες και απλές γραμμές χωρίς άλλα μορφολογικά στοιχεία. Η λιθοδομή του είναι επιμελημένη, λιτή, από ακανόνιστους τοπικούς λίθους, με χρήση πωρόλιθων στις γωνίες. Ο πύργος, τετράγωνο λιθόκτιστο κτίσμα με ύψος 7 μέτρα περίπου, είναι ενσωματωμένος στην ανατολική πλευρά του φαρόσπιτου. Στην απόληξη της ανωδομής του χαρακτηριστικά μαρμάρινα «φουρούσια» στηρίζουν το μαρμάρινο γείσο – πρόβολο.

Εσωτερική μαρμάρινη λαξευτή σπονδυλωτή σπειροειδής σκάλα, οδηγεί στην στέψη του πύργου, στον μεταλλικό κλωβό όπου είναι τοποθετημένα  τα  φωτιστικά μηχανήματα.

Μέχρι την αποκατάσταση του το φαρικό συγκρότημα βρισκόταν σε πολύ κακή κατάσταση καθώς εκτός των άλλων οι δυσμενείς περιβαλλοντικές συνθήκες καθημερινά το επιβάρυναν έτι περισσότερο. Τον Οκτώβριο του 2014 υποβλήθηκε από την Υπηρεσία Φάρων του Πολεμικού Ναυτικού πρόταση για αποκατάσταση του Φάρου της Μονεμβασιάς μέσω χρηματοδοτικών προγραμμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η πρόταση αξιολογήθηκε και έγινε αποδεκτή από την Περιφέρεια Πελοποννήσου και οι εργασίες αποκατάστασης άρχισαν με αποτέλεσμα να ολοκληρωθούν τον Δεκέμβριο του 2015.

Σε ένα δωμάτιο των παράσπιτων δημιουργήθηκε και λειτουργεί καθημερινά μικρό εκθετήριο με θέμα το Ελληνικό φαρικό δίκτυο και τον Φάρο της Μονεμβασιάς.

Στη συνέχεια τοποθετήθηκε από την Υπηρεσία Φάρων νέος φαροφύλακας με στόχο τη συστηματική υποστήριξη της επιχειρησιακής του λειτουργίας και της συντήρησης του, προκειμένου να ζωντανέψουν ξανά οι μνήμες του παρελθόντος και να συνεχίσει να φωτίζει τις νύχτες τους θαλάσσιους δρόμους και να οδηγεί τα πλοία και τους ναυτικούς σε ασφαλείς ρότες στο Αιγαίο πέλαγος.

Υπάρχει μεγάλη προσέλευση/διέλευση επισκεπτών λόγω του εκθετηρίου που διαθέτει ο Φάρος και του μονοπατιού που υφίσταται πίσω από τον Φάρο, και διέρχεται μέσα από τον προαύλιο χώρο αυτού.