Ορθοφωτοχάρτης του Αρχαιολογικού χώρου του Παλαιού Φρουρίου και τμήματος της πόλης της Κέρκυρας.Ο Φάρος βρίσκεται στον λόφο στο κέντρο του χάρτη.

Το Παλαιό Φρούριο της Κέρκυρας (Ενετικά: Fortezza Vecchia) είναι χτισμένο πάνω σε μια βραχώδη χερσόνησο με δύο χαρακτηριστικούς λόφους (Κορυφαί, Koryphai) και αποτελεί το ανατολικό άκρο της Πόλης. Μετά τον 6ο αιώνα η τοποθεσία οχυρώνεται και αποκτά τους πρώτους κατοίκους, οι οποίοι ήταν οι επιζήσαντες Κερκυραίοι μετά τις καταστροφές της αρχαίας Πόλης, έτσι, αποτέλεσε την Πόλη της Κέρκυρας από τον 11ο έως τον 15ο αιώνα. Ενώ από τον 16ο αιώνα η Πόλη έχει διαμορφώσει περίπου τη σημερινή της μορφή και το Παλαιό Φρούριο μετατράπηκε σε στρατιωτικό χώρο. Το σύγχρονο όνομα της πόλης με λατινική μορφή ‘Corfu’ προέρχεται από τη Βυζαντινή λέξη ‘Κορυφώ’ (Koryphō, Corypho) που σημαίνει “πόλη των κορυφών”, το οποίο είναι αναφορά στις δύο κορυφές του φρουρίου.

Κάρτ-ποστάλ των μέσων του 20ου αιώνα του Παλαιού Φρουρίου της Κέρκυρας με τον Φάρο Σίδερο να δεσπόζει επί του λόφου της Ακροπόλεως.

Ο Φάρος Σίδερο Κέρκυρας αποτελεί σήμερα σημαντικό ναυτιλιακό βοήθημα, καθώς επισημαίνει την πορεία ακτοπλοΐας δια μέσου του στενού της Κέρκυρας και μέρος του Ελληνικού Φαρικού Δικτύου, το οποίο σύμφωνα με τον Ν.4278/14 «Φάροι, Στρατολογία και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 157Α/4-8-2014) διαχειρίζεται, συντηρείται και εποπτεύεται από την Υπηρεσία Φάρων του Πολεμικού Ναυτικού.

Ο Φάρος είναι λευκού αναλάμποντος φωτός με χαρακτηριστικό 1 sec φώς + 1 sec σκότος + 1 sec φώς + 3 sec σκότος = 6 sec, εστιακό ύψος 78,00 μ. και ονομαστική φωτοβολία 13 ν.μ. Βρίσκεται σε γεωγραφικό μήκος φ=39ο 37,5’ και γεωγραφικό πλάτος λ=19ο 55,8’. Έχει δε συντεταγμένες στο ΕΓΣΑ 87 Χ=150409.5 και Ψ=4393573.2.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΟΥ ΦΑΡΟΥ

Από διάφορες ιστορικές πηγές συνάγεται ότι ο Φάρος Σίδερο Κέρκυρας κατασκευάστηκε το 1822 από τους Άγγλους, όταν η Ιόνιος Επτανησιακή Πολιτεία διατελούσε υπό την προστασία της Μεγάλης Βρεταννίας. Είναι ο πρώτος φάρος του φαρικού δικτύου της Ιονίου Πολιτείας, που κτίσθηκε και λειτουργούσε από τους Εγγλέζους, το οποίο αποτελείτο από 13 φάρους και φανούς, οι οποίοι προστέθηκαν στο Ελληνικό Φαρικό Δίκτυο με την Ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα το 1863. Πρωτολειτούργησε με πετρέλαιο, με λευκό σταθερό χαρακτηριστικό.

Παλαιό τοπογραφικό διάγραμμα από τα αρχεία της Υ. Φάρων, της Ακροπόλεως του Παλαιού Φρουρίου, τμήματος της πόλης και του Φάρου(λανθασμένα σημειώνεται με κόκκινο βέλος μεταγενέστερα η θέση του φάρου επί του Βυζαντινού φρουρίου στον Ανατολικό λόφο. Ο πύργος του φάρου δεσπόζει επί της κορυφής του υψηλότερου Δυτικού λόφου στο κέντρο του Παλαιού Φρουρίου).

Το αρχικό κτήριο του φάρου ορθογωνικής κάτοψης, φαίνεται να αποτελείται από προθάλαμο, 3 συνεχόμενα δωμάτια, τον πύργο σχήματος κόλουρου κώνου, τοποθετημένο στο Ανατολικό άκρο του κτιρίου, εφαπτόμενο με το φαρόσπιτο, στέφεται δε από κλωβό σύμφωνα με την τυπολογία των φαρικών κτισμάτων και μικρή αποθήκη στο δυτικό άκρο με ξεχωριστή είσοδο.

Το αρχικό κτήριο του Φάρου. Σχέδιο με κλίμακα 1:100 της Νότιας όψης του,
από τα αρχεία της Υ. Φάρων. Διακρίνεται ο πύργος χωρίς τον κλωβό.

Το αρχικό κτήριο του Φάρου. Σχέδια με κλίμακα 1:100 της Ανατολικής όψης του
με τον πύργο και της κάτοψης του, από τα αρχεία της Υ. Φάρων.

Ο υποναύαρχος και ακαδημαικός Στυλιανός Λυκούδης, Διευθυντής επί σειρά ετών της Υπηρεσίας Φάρων, αναφέρει μεταξύ άλλων στο βιβλίο του «Ιστορικόν Περί των Φάρων των Ελληνικών Ακτών»:

«Ούτως από του 1822 ανηγέρθη επί του Φρουρίου της Κερκύρας φάρος σταθερού φωτός, ούτινος το στερεώτατον κτίριον χρησιμοποιείται εισέτι εις τον σημερινόν φάρον, μόνον του κατοπτρικού μηχανήματος αντικατασταθέντος δια καταδιοπτρικού μηχανήματος Fresnel, Δ΄τάξεως, κατασκευής Sautter Lemonnier, εκπέμποντος σταθερόν λευκόν φώς.»

Σχέδιο της Γαλλικής εταιρείας Sautter Lemonnier (κατασκευαστές φωτιστικών μηχανημάτων και εξαρτημάτων) από τα αρχεία της Υ. Φάρων, για το πορτάκι του πύργου κατά την μετατροπή του όπως αναφέρεται πιο πάνω από τον Σ. Λυκούδη.

Κατά την δεύτερη οικοδομική φάση, η οποία πιθανότατα τοποθετείται στον μεσοπόλεμο και πρίν την έναρξη του 2ου ΠΠ, φαίνεται να προστέθηκε το δωμάτιο Α στο Δυτικό άκρο του φαρικού κτίσματος με ξεχωριστή είσοδο. Η μικρή αποθήκη μετατράπηκε σε τουαλέτα με την αλλαγή προσανατολισμού της εισόδου της από Δυτικά σε Νότια. Παράλληλα δημιουργείται και άλλη βοηθητική θύρα εισόδου στο Δυτικό αρχικό δωμάτιο, με Δυτικό προσανατολισμό, ώστε να επικοινωνεί το φαρόσπιτο με την τουαλέτα και το νέο δωμάτιο Α. Ακόμη επεκτείνεται ο μικρός αρχικός προθάλαμος προς τα Δυτικά. Επιπρόσθετα κατασκευάζεται δεξαμενή συλλογής ομβρύων για την ύδρευση του Φάρου, η οποία εφάπτεται στην Νότιο Δυτική ακμή του προθαλάμου. Από την πιο πάνω αναφορά του Σ. Λυκούδη, και τα σχέδια της Γαλλικής εταιρείας Sautter Lemonnier, φαίνεται να μετατρέπεται και ο κλωβός του πύργου του φάρου ώστε να χωρά τα νέα φωτιστικά μηχανήματα που τοποθετήθηκαν.

Σχέδιο κάτοψης του Φάρου πρό του 2ου ΠΠ από τα αρχεία της Υ. Φάρων.
Φαίνεται να έχει προστεθεί το δωμάτιο Α που δεν υπάρχει πιά.

Κατά την κατοχή χρησιμοποιήθηκε σαν παρατηρητήριο πρώτα από τους Ιταλούς και μετέπειτα από τους Γερμανούς. Φαίνεται δε ότι για αυτό το λόγο υπήρξε και νέα οικοδομική φάση, η τρίτη, κατά την οποία προστέθηκαν στο Δυτικό άκρο, εφαπτόμενα του δωματίου Α, 4 νέα δωμάτια, ανά δύο εκατέρωθεν κεντρικού διαδρόμου στη διεύθυνση Ν-Β, με ξεχωριστή είσοδο στον διάδρομο από τον Νότο.

Σχέδιο κάτοψης του φάρου κατά την κατοχή. Το δεξιό τμήμα του που δεν υπάρχει πιά, φέρεται να κατασκευάσθηκε από τους Ιταλούς.

Μετά την Γερμανική κατοχή λειτούργησε πάλι οριστικά το 1946. Το τμήμα του φαρόσπιτου που κατασκευάσθηκε στην κατοχή χρησιμοποιήθηκε και από τον Ελληνικό Στρατό Ξηράς. Μέχρι το 1992 λειτουργούσε με ασετιλίνη, οπότε και μετατράπηκε σε αυτόματο ηλεκτρικό φάρο και αυτοματοποιήθηκε.

Σήμερα στο φαρόσπιτο δεν υπάρχουν πιά και έχουν αποδομηθεί ολικά, πιθανότατα λόγω κατάρρευσης, στην Δυτική πλευρά το δωμάτιο Α, η μικρή αποθήκη – τουαλέτα καθώς και η πτέρυγα που κατασκευάσθηκε στην κατοχή.

Σχέδια με κλίμακα 1:100 της Ανατολικής όψης του Φάρου με τον πύργο,
της Νότιας όψης του και της κάτοψης του, από τα αρχεία της Υ. Φάρων.
Τα σχέδια αν και φέρουν ημερομηνία 16-6-1993 δεν αποτυπώνουν επακριβώς την
κατάσταση του κτίσματος και φαίνεται να είναι αντιγραφή του αρχικού σχεδίου.

Το Παλαιό Φρούριο της Κέρκυρας, είναι ενταγμένο στον ευρύτερο Aρχαιολογικό και Ιστορικό χώρο της Παλαιάς Πόλης της Κέρκυρας που έχει κηρυχθεί – οριοθετηθεί με τις Υπουργικές Αποφάσεις Φ18/46592/2305/24-7-79(ΦΕΚ52/Β/21-1-80) και ΥΠΠΟΤ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Β1/Φ52/43496/1384/30-4-2012 (ΦΕΚ 178/ΑΑΠ/15-5-2012). Επίσης έχει εγγραφεί στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco το 2007 (31 COM 8 B. 40).

Ο Φάρος Σίδερο Κέρκυρας αφ΄ενός μεν ευρίσκεται εντός του ανωτέρω κηρυγμένου Αρχαιολογικού χώρου και αφ΄ετέρου κατασκευάσθηκε το 1822 (προ του 1830) και ως εκ τούτου προστατεύεται από τις διατάξεις του Ν.3028/02 «Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς» (ΦΕΚ 153Α/28-6-02) ως ιδιαίτερο μνημείο.

Σύμφωνα με τον Ν.4278/14 «Φάροι, Στρατολογία και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 157Α/4-8-2014), ως φάρος, κατέχει Ζώνη Ασφαλείας, η οποία «είναι ο χώρος που περικλείεται από νοητό κύκλο ακτίνας 200 μ. από τον φάρο».

ΜΕΛΕΤΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Η Υ. Φάρων εκπόνησε μελέτη αποκατάστασης του κτίσματος του διατηρητέου Φάρου Σίδερο στην Κέρκυρα, ο οποίος προορίζεται αφ΄ενός μεν να λειτουργήσει ως μέρος του Φαρικού Δικτύου και αφ ετέρου ως μικρό εαυτώ μουσείο και εκθετήριο της Υπηρεσίας Φάρων του Πολεμικού Ναυτικού, σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού, η οποία εποπτεύει, προστατεύει και διαχειρίζεται το Παλαιό Φρούριο της Κέρκυρας, ως καθ΄ ύλη αρμόδια Υπηρεσία μετά από σχετική έγκριση ΓΕΝ.

Πρόταση αποκατάστασης. Σχέδιο Νότιας Όψης του φάρου.

Πρόταση αποκατάστασης. Σχέδιο Κάτοψης του φάρου.

ΟΜΑΔΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Αρχιτεκτονικός σχεδιασμός:
     ΠΟΝΗΡΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ
     Αρχιτέκτων Μηχανικός MArchD Oxford Brookes University

Στατική αποτίμηση, τεχνική έκθεση, αποτύπωση, παθολογία, πρόταση επεμβάσεων:
     ΔΙΑΓΟΥΜΑ ΑΔΡΙΑΝΗ
     Πολιτικός Μηχανικός MSc Αποκατάστασης Μνημείων ΑΠΘ

Ιστορικά στοιχεία:
     ΑΡΧΙΚΕΛΕΥΣΤΗΣ (Τ/ΕΦ-Τ/Φ) Ι. ΒΑΡΒΑΤΕΣ
     Υπεύθυνος μουσειακού υλικού Υ. Φάρων

Τεχνική έκθεση, ιστορικά στοιχεία, αποτύπωση, παθολογία, πρόταση επεμβάσεων, γενική επίβλεψη μελέτης:
     ΧΙΩΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ
     Μηχανολόγος Μηχανικός Τ.Ε. Προιστ. Τμ. Έργων Υ. ΦΑΡΩΝ

Θεώρηση μελέτης:
     ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΟΣ (Μ) ΜΑΡΙΝΟΣ ΔΕΡΜΕΝΤΖΟΥΔΗΣ Π.Ν.
     Διοικητής Υ. Φάρων

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-Αρχείο Υπηρεσίας Φάρων του Π.Ν.
-Παπαγεωργίου, Γ. (2006). Ελληνικοί πέτρινοι φάροι. Αθήνα: Εκδόσεις Άμμος
-Πετρομανιάτης, Λ. (1940). Φαροφύλακες, με τους ερημίτες των ελληνικών θαλασσών. Αθήνα: Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού
-Λυκούδης, Σ. (1917-1918). Ιστορικόν περί των φάρων των ελληνικών ακτών από της αρχαιότητος μέχρι σήμερον. Αθήνα: Εκδόσεις ‘‘ΔΕΣΜΟΣ’’
-Διαδίκτυο (WIKI PEDIA κ.λ.π)